Przeszłość
Fort IV został wybudowany w latach 1878-1884 jako trzeci z kolei fort toruńskiego pierścienia fortecznego, a zarazem pierwszy, w którym zastosowano odcinki wału dolnego piechoty. Był przeznaczony dla załogi liczącej dwie kompanie piechoty (500 ludzi) oraz obsługi 14 dział średniego i 15-22 dział ciężkiego kalibru - łącznie około 800 żołnierzy i oficerów.
Został zaprojektowany jako fort jednowałowy, o narysie spłaszczonego, osiowego pięcioboku, z załamaną do wewnątrz w formie pseudo-bastionowej linią szyi. Oba czoła i barki tworzy wał ziemny, o zwysoczeniu ok. 8 m względem otaczającego terenu, ze stanowiskami dla artylerii rozdzielonymi skazamatowanymi w większości trawersami, kryjącymi remizy artyleryjskie i schrony pogotowia. Środkową część szyi wypełnia długi, dwukondygnacyjny blok koszarowy, przykryty nasypami wałów, mieszczący izby żołnierskie i oficerskie (piechoty, artylerzystów i saperów), komendanturę, kuchnię itp.
W osi umieszczono bramę wjazdową i główny ciąg komunikacyjny - poternę główną. Po obu jej stronach, za koszarami znajdują się prochownie wojenne, wraz z poterną przykryte nasypem trawersu głównego, dzielącego majdan na dwa symetryczne dziedzińce. Pod wałem czoła mieści się jednokondygnacyjny blok kazamatowy mieszczący magazyny pocisków i kartaczy, laboratoria amunicyjne, garaże dla moździerzy i haubic oraz wyjścia na wał i windy amunicyjne w umieszczonych na nim schronach pogotowia. Poprzedzony jest poprzecznym korytarzem z wyjazdami na majdan. Nasypy trawersów przewyższały poziom korony wału, trawers główny łączył się z nasypem środkowego schronu pogotowia, gdzie pozostawiono kryty przejazd drogi wałowej. Wjazd do Fortu prowadzi przez stały most nad fosą szyi i bramę ze zwodem w obrębie koszar. Na zewnątrz fosy znajduje się trójkątny dziedziniec wjazdowy z wartownią na wprost zewnętrznej bramy, otoczony murem z kratą i niskim wałem, oraz z rampą wiodącą do stajni umieszczonych w przeciwskarpie fosy.
Otoczony jest fosą o obmurowanej przeciwskarpie wykonanej jako ciągły mur z "łukami próżnymi", obiegającą zakolami kaponiery. Skarpę tworzą: wolnostojący mur ze strzelnicami u podnóża wału na odcinku czół i barków, elewacja koszar, mury oporowe i ściany galerii strzeleckich pod odcinkami wału dolnego. Do obrony fosy zbudowano na zakończeniu poterny głównej pierwotnie skarpową dwustronną kaponierę czołową, uzbrojoną w dwie pary gładkolufowych dział kalibru 8-9 cm oraz dwie jednostronne kaponiery barkowe dostępne poternami z majdanu, wyposażone w 6 strzelnic karabinowych, natomiast fosy szyi strzegły strzelnice umieszczone w barkowych załamaniach koszar szyjowych (dołem dla 2 dział, górą 4 karabinów). Na przeciwskarpie fosy biegła wąska droga straży, dostępna przez bramy usytuowane w bocznych murach dziedzińca wjazdowego i stok bojowy stanowiący zewnętrzną linię obrony.
Elewacja koszar szyjowych ma skromną dekorację architektoniczną. Wydłużona ściana została podzielona rytmicznie płaskimi lizenami i zwieńczona gzymsem wspartym na konsolkach wywiązanych uskokowo z cegieł. Bramę umieszczono w płytkim ryzalicie i zaakcentowano gotycyzującą oprawą z dwoma nadwieszonymi, ośmiobocznymi wieżyczkami i pozornym, zminiaturyzowanym krenelażem, stanowiącym znak budowli obronnej. Otwór bramy otrzymał oprawę z granitowych bloków, nad nim wypisana była nazwa Fortu.
Już w trakcie budowy uzupełniono stanowiska obronne fortu o odcinki wału dolnego w narożach czołowo-barkowych i czołowym, co wiązało się z koniecznością wyburzeń w poternach głównej i barkowych oraz budowy wyjść na te stanowiska. W latach 1883-1884 nastąpiła redukcja pozycji artyleryjskich na wałach fortu, działa wyprowadzono na wówczas zbudowane baterie skrzydłowe. Składały się z sześciu ziemnych stanowisk dla dział kalibru 15 i 21 cm i dwukondygnacyjnego schronu z windą amunicyjną, przyległego do szyjowo-barkowego naroża fosy, którego dolna kondygnacja skomunikowana jest z fosą korytarzem amunicyjnym.
W ramach wzmacniania odporności na ostrzał pociskami burzącymi, w latach 1889-1893 dokonano znacznych zmian w bryle fortu i organizacji jego obrony. Jednorodne ceglane ściany czołowe i boczne osłonięto korytarzem piaskowym (szerokości l m) i drugą ścianą tej samej grubości (l ,03 ni), tworząc w ten sposób tzw. konstrukcję trójwarstwową ścian narażonych. Na nowych murach oparto betonowe płyty detonacyjne (grubości l,0 1,2 m) oddzielone od ceglanych sklepień poduszką piaskową. Wymagało to odkopania wzmacnianych budowli, wybudowania nowych konstrukcji, wreszcie ponownego uformowania i odarniowania nasypów. Nad gzymsami fasad zbudowano ceglane i kamienne nadstawy, kryjące wysokość płyty detonacyjnej. Przebudowano elewację koszar zmieniając kształt otworów, od wnętrza zainstalowano w oknach zasłony pancerne. W wyniku tych prac budowle fortu zostały uodpornione na pojedyncze trafienia pociskami kalibru 21cm i wielokrotne kalibru 15cm. Nie zostało w ten sposób wzmocnione lewe skrzydło koszar szyjowych, od pomieszczeń bojowych w lewym załamaniu barkowym.
Rozebrano kaponierę czołową i zastąpiono ją nową, lepiej krytą przed ostrzałem przeciwnika kaponierą (kojcem) w zakolu przeciwskarpy, z nadbudowaną wartownią drogi krytej. Pogrubiono od wnętrza ściany czołowe kaponier barkowych, jednocześnie zamurowując znajdujące się w nich strzelnice. Schrony pogotowia nad czołowym blokiem kazamatowym wyposażono w pancerne stanowiska obserwacyjne: piechoty na bocznych (wieżyczki typu WT 90, pancerz 3 cm), i artylerii na środkowym (typu P.B.St. 87, pancerz 20 cm). Wzniesiono także czwarty schron pogotowia, z wyjściem z koszar szyjowych, na lewo od krańca trawersu głównego. Przedłużono poprzeczny korytarz czołowego bloku kazamatowego. Konsekwencją podniesienia poziomu drogi wałowej nad blokiem o wysokość płyty detonacyjnej, była likwidacja krytego przejazdu między trawersem głównym a osiowym schronem pogotowia. Obniżono nasypy trawersów względem korony wału. Stok osłonięto szerokim pasem przeszkód drutowych ukrytych za dodanym przedstokiem. Wzmocnienia schronów baterii skrzydłowych nie można było dokonać w ten sam sposób, gdyż spowodowało by to podwyższenie ich bryły o około 2 m. Płytę detonacyjną, mniejszej grubości (ok. 60 cm) wylano tu bezpośrednio na sklepienia, a poduszkę piaskową wykonano pod sklepieniami, na płaskim stropie z blachy falistej.
Około 1907 roku, w dwóch komorach dolnej kondygnacji koszar szyjowych, na prawo od mostu zwodzonego, zainstalowano siłownię z dwoma silnikami diesla (typu MKD 132, o mocy 12 KM) i generatorem prądu stałego. Moc użyto do napędu wentylacji mechanicznej pomieszczeń, jako czerpnie powietrza wykorzystano m.in. szyby wind amunicyjnych, w tym czasie już zbędnych, a w kaponierach założono reflektory. W ramach przygotowań mobilizacyjnych w 1914 roku, dla zabezpieczenia wnętrz przed falą uderzeniową i odłamkami, wykonano labiryntowe wejścia do schronów pogotowia i w niektórych bramach, z osadzeniem drzwi przeciwpodmuchowych. Zabetonowano po jednym oknie w komorach wzmocnionej części koszar szyjowych. Przygotowano ważniejsze pomieszczenia do montażu zabezpieczeń przeciwodpryskowych z blachy falistej pod sklepieniami. Program rozbudowy mobilizacyjnej objął także wzniesienie za szyją fortu dwóch tradytorów z odkrytymi stanowiskami dla dwóch armat kalibru 9 cm każdy, zaś na zapolu, przy ulicy Pod Dębową Górą, batalionowej grupy schronów rezerw odcinkowych, złożonej z czterech schronów kompanijnych oraz schronu sztabowego. W tym czasie przewidywano dla Fortu jedną kompanię piechoty jako załogę bezpieczeństwa, powiększoną o obsługę działek flankujących fosę. Miała być podwojona na wypadek bezpośrednich działań wojennych.
Niemcy zniszczyli jedynie schrony torów, jako najnowocześniejsze i najgroźniejsze. W 1926 r. otrzymał imię "Żółkiewskiego". Pozostawał we władaniu wojska aż do demilitaryzacji po 1956 r. W roku 1960 podjęto prace rozbiórkowe, wstrzymane przez ówczesnego Miejskiego Konserwatora Zabytków Bohdana Rymaszewskiego, na etapie odkopania muru przeciwskarpowego fosy. W latach 60. i 70. mieścił się w nim zakład uprawy pieczarek, po jego upadku przed rokiem 1990, pomieszczenia dzierżawili różni użytkownicy. W roku 1971 został uznany za zabytek chroniony prawem.